Volgens de analyse van de schuldhoudbaarheid door de Europese Commissie zijn de middellange- en langetermijnrisico’s voor de Belgische overheidsfinanciën hoog. De schuldratio van de totale overheid (108 % bbp in 2021) is hoger dan die van andere landen in het eurogebied en zal naar verwachting nog verder stijgen, wat cruciaal is vanuit een houdbaarheidsperspectief. De Europese Commissie besluit dat ingrijpende structurele consolidatiemaatregelen nodig zijn om de Belgische overheidsschuld te stabiliseren en de druk van de vergrijzing van de bevolking op te vangen.

Gegeven dit hoge houdbaarheidsrisico voor de Belgische overheidsfinanciën als geheel, focust dit artikel op de houdbaarheid op de verschillende overheidsniveaus. Meer precies analyseren we de risico’s voor de houdbaarheid van de schuld voor de federale overheid (inclusief de sociale zekerheid), de Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (geconsolideerd met de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie).

De pandemie en de uitzonderlijke overheidssteun om de gevolgen ervan aan te pakken, veroorzaakten een historische stijging van de schuldratio’s en de begrotingstekorten voor zowel de federale overheid als de deelgebieden. Hoewel de economische bedrijvigheid eind 2021 weer het niveau van vóór de pandemie bereikte, bleven alle delen van de overheid kampen met tekorten die ver boven het niveau van 2019 lagen. De tijdelijke hulp om het hoofd te bieden aan de energiecrisis en – in Wallonië – de overstromingen leiden tot een verdere stijging van de overheidsschuld. Het meest verontrustende is echter dat, zelfs na het opheffen van deze tijdelijke maatregelen, de komende jaren bij ongewijzigd beleid nog steeds een structureel tekort wordt verwacht, waaruit een structurele opwaartse trend van de schulddynamiek voortvloeit. Daarnaast zorgt de stijging van de rente op overheidsobligaties sinds het begin van het jaar voor extra druk op de overheidsfinanciën.

Hoewel de federale overheid nog steeds het leeuwendeel van de overheidsschuld draagt, baren de stijgende schuldratio’s op regionaal niveau ook zorgen. Een belangrijke factor om de houdbaarheid van de overheidsschuld te handhaven, is immers de mate van autonomie op het gebied van de ontvangsten. In dit verband beschikt de federale overheid over veel meer hefbomen dan de regio’s en vooral dan de gemeenschappen, die geen belastingen kunnen heffen.

Dit artikel beantwoordt verschillende vragen over de houdbaarheid van de financiën van de deelentiteiten van de overheid in België. Wat zijn de belangrijkste kenmerken van de hun financiën? Hoe zal het begrotingssaldo zich in de desbetreffende entiteiten naar verwachting ontwikkelen? Zijn er risico’s voor de houdbaarheid van de overheidsfinanciën van de verschillende entiteiten op korte, middellange en lange termijn? In welke mate zouden negatieve groeischokken, stijgende rentetarieven en hogere overheidsinvesteringen een invloed hebben op de schuldgraad en de schulddynamiek? En welke begrotingsinspanning is op ieder overheidsniveau nodig om de schuldratio van België in 20 jaar tijd te verlagen tot 100 % bbp?