Wat als je je geld even snel zou ontvangen als een e-mail?
Een vriend belt je op vanuit Parijs. Hij heeft geld uitgegeven zonder na te denken en het saldo van zijn bankrekening is zo hard geslonken dat hij geen retourticket voor de TGV naar Brussel meer kan kopen. Hij vraagt jouw hulp. Natuurlijk wil je graag helpen en na het telefoontje ga je meteen naar je bankapp om het geld te storten. Je vrijgevigheid siert je, maar er is een probleem: de overschrijving die je zonet deed, is geen instantbetaling maar een gewone storting. Je vriend zal dus, minstens enkele uren, moeten wachten op het geld. Daarbovenop is het nog eens 15 uur op een vrijdag. Je gewone overschrijving zal daardoor niet uitgevoerd worden vóór de sluiting van je bank om 17 uur. Je vriend zal dus geen geld ontvangen vóór maandag. Als hij geen andere oplossing vindt, zal hij het weekend in Parijs moeten doorbrengen, zonder geld.
In zulke gevallen is de verwerkingstijd van gewone overschrijvingen een groot nadeel en ondervindt jouw vriend de beperkingen van de gebruiksmogelijkheden. De vlotte afwikkeling van geldtransacties is een van de hoekstenen van een goed liquiditeitsbeheer in onze economie. In dat opzicht zijn gewone overschrijvingen niet optimaal. Des te meer omdat het betaalde bedrag al niet meer beschikbaar is op de rekening van de opdrachtgever tijdens de periode die nodig is om het geld op de rekening van de begunstigde over te schrijven. Daardoor wordt een grote som geld onbeschikbaar gemaakt voor de economie als geheel. Nochtans is voor een elektronische betaling geen fysieke beweging nodig die een dergelijke termijn zou rechtvaardigen. Het is een boekhoudkundige verrekening op de balansen van de banken. Om een betaling te laten doorgaan, is het namelijk ‘voldoende’ dat alle betrokken partijen samenwerken en afstemmen om de boekingen uit te voeren. Het is dus vooral een zaak van communicatie en daarin is onmiddellijkheid de norm. Waarom dan niet voor elektronische betalingen?
Sleutelfases in de ontwikkeling van instantbetalingen
Zoals bij elk betaalinstrument worden er in de eerste fase regels, verplichtingen en technische normen gedefinieerd die van toepassing zijn op de verschillende partijen van betalingssystemen. De Europese Betalingsraad (EPC) is ermee belast de betalingsmiddelen in Europa te harmoniseren en deelde die partijen daartoe op in een zogenoemd betalingsschema, beter bekend als SEPA Instant Credit Transfer (SCT Inst). Instantbetalingen worden daarin gedefinieerd als transacties met een uitvoeringstermijn van maximum 10 seconden vanaf het geven van de betalingsopdracht, ongeacht het uur en de dag. Sinds november 2017 kunnen Europese betalingsdienstverleners vrij gebruik maken van het schema van de EPC voor het uitvoeren en ontvangen van instantbetalingen.
Om aan de voorschriften van het schema te voldoen, zijn passende marktinfrastructuren noodzakelijk. Volgens het SCT Inst-schema moet de interbancaire afwikkeling 24/7 uitgevoerd kunnen worden in minder dan 10 seconden. Om dat mogelijk te maken ontwikkelden de betalingssystemen, waaronder het Uitwisselingscentrum en Verrekening (UCV) in België, platforms voor instantbetalingen. Maar ook met deze systemen kunnen vaak geen grensoverschrijdende instantbetalingen in euro uitgevoerd worden. Het Eurosysteem en EBA Clearing (een verlener van betaalinfrastructuur in handen van belangrijke Europese banken) ontwikkelden elk een infrastructuur, respectievelijk Target Instant Payment Settlement (TIPS) en RT1, die pan-Europese instantbetalingen mogelijk maken. In de praktijk moeten de dienstverleners van instantbetalingen (direct of indirect) een rekening aanhouden bij deze infrastructuren om de instantbetalingen van of naar hun klanten onderling te kunnen uitvoeren.
Om instantbetalingen te kunnen aanbieden moeten de betalingsdienstverleners hun informaticasystemen, procedures en hun klanteninterface aanpassen zodat deze voldoen aan de regels en verplichtingen van het schema. De grootste uitdaging bestaat erin om alle informatie die nodig is voor de transactie te behandelen en uit te wisselen in een korte tijdspanne. De uitvoering van een elektronische betaling is namelijk meer dan alleen het verzenden van één enkel bericht. De partijen van het betalingssysteem moeten onderling heel wat verifiëren en communiceren. Zo moeten ze in minder dan 10 seconden de maatregelen ter bestrijding van het witwassen van geld en de financiering van terrorisme toepassen, wat vanzelfsprekend een zeer ingewikkelde uitdaging is. Artificiële intelligentie zou deze opdracht serieus kunnen vergemakkelijken door de snelheid en effectiviteit van betaalprocessen te verhogen en de opsporing en preventie van fraude te verbeteren.
Het netwerkeffect van de betalingsmarkt
Om de mogelijkheden van instantbetalingen ten volle te kunnen benutten, moeten ze op grote schaal toegepast worden. De betalingsmarkt heeft namelijk een groot netwerkeffect: hoe meer een betalingsmiddel wordt gebruikt, hoe meer voordeel de gebruikers eruit kunnen halen. Het volstaat bijvoorbeeld niet dat de opdrachtgever de betaling real-time wil uitvoeren, de rekening van de begunstigde moet ze ook kunnen ontvangen. Enerzijds is er een grote aanpassing nodig om de marktpartijen aan te sporen nieuwe diensten voor instantbetalingen te ontwikkelen. Anderzijds moeten die nieuwe diensten verder uitgebreid worden om de vraag naar dat type betalingen te doen toenemen. Het is een vicieuze cirkel.
De Europese Commissie stelde in oktober 2022 voor om van instantbetalingen de nieuwe norm te maken, zodat elke betalingsdienstverlener die gewone verrichtingen aanbiedt ook instantbetalingen moet aanbieden zonder toeslag.
De Europese Commissie wil dat probleem verhelpen en publiceerde in oktober 2022 een voorstel voor een verordening met als doel van de opkomende instantbetalingen de nieuwe norm in Europa te maken. Indien de Verordening wordt goedgekeurd, zal elke betalingsdienstverlener die gewone verrichtingen aanbiedt ook instantbetalingen moeten aanbieden zonder toeslag. Dat zou een grote vooruitgang zijn voor de Europese betalingssector.
Een nieuwe norm in het voordeel van de gebruikers
Instantbetalingen zijn niet alleen belangrijk om de gebruikservaring van gewone overschrijvingen te verbeteren. De onmiddellijkheid zorgt ervoor dat ze kunnen worden gebruikt wanneer gewone overschrijvingen niet kunnen worden uitgevoerd.
Als particulieren kunnen we instantbetalingen gebruiken om de rekening op restaurant te splitsen of een tweedehandsmeubelstuk of -auto te betalen. Je kan ook een dringende storting doen bij een onverwachte noodzaak aan geld, zoals naar je vriend die niet meer genoeg geld heeft om een retourticket voor de TGV vanuit Parijs te betalen.
Ondernemingen hebben er baat bij om instantbetalingen te gebruiken, onder andere om intragroeptransacties voor kortlopende kredietfaciliteiten uit te voeren, een betalingsfout snel te corrigeren of het loon van de werknemers te betalen.
In de handel zijn instantbetalingen bijzonder handig als eenvoudige betalingsoplossing. Zowel in de fysieke als de online verkoop bieden ze een alternatief voor kaartbetalingen. Ze vormen een welgekomen concurrentie in het marktsegment van de betalingen, dat te lijden heeft onder een hoge concentratiegraad, vooral voor grensoverschrijdende betalingen. Des te meer omdat de meest gebruikte grensoverschrijdende betalingsoplossingen nu aangeboden worden door partijen buiten Europa. De betalingssector is van strategisch belang en instantbetalingen kunnen onze Europese onafhankelijkheid versterken.
Onmiddellijkheid is de drijvende kracht achter innovatie in betalingen geworden. Instantbetalingen zullen onze betaalgewoontes blijvend veranderen in de goede zin.
