“1001 plateaux”: Participatief kunstwerk verbindt medewerkers NBB
De eerste milde lenteavond van maart. In een van de lokalen van de NBB buigen vijftien hoofden zich over vijftien witte, porseleinen plateaus, in blauwe verf gedoopte penselen in de aanslag. Er wordt geschilderd, gebabbeld en veel gelachen. Elke plateau zal een evenwaardig onderdeel vormen van het participatieve kunstwerk 1001 Plateaux, dat in totaal 160 plateaus zal tellen. Tussen de tafels wandelt de bezielster van dit veelzijdige werk: Françoise Schein, internationaal bekend om haar ‘participatieve kunstwerken’. Haar werkomgeving is normaal gezien in de openbare ruimte en steden, in metrostations van Brussel tot Lissabon, of in de favela’s van Braziliaanse metropolen zoals São Paulo, Rio de Janeiro of Brasília. Maar ook in de Bank voelt ze zich als een vis in het water. “Het proces van het leren schilderen, maakt dat iedereen gelijk is”, legt ze uit. “Ik ben kunstenaar en ik hou van pedagogie!”
Wat is kunst?
Carine Fol, extern adviseur van de hedendaagse kunstcollectie van de Bank, kwam in 2019 met het voorstel voor een participatief kunstwerk: een werk waaraan medewerkers van de Bank actief zouden deelnemen. “Wat is de rol van kunst?”, aldus Carine Fol. “En concreet: wat is de rol van collecties als die van de Bank in het dagelijkse leven van medewerkers? Ik wou een werk dat de kunstcollectie van de Bank en de historische collectie van het museum zou verbinden met de mensen die werken tussen de objecten van die collecties. Het proces dat leidt tot dat uiteindelijke werk was daarbij heel belangrijk.” Dit voorstel van Carine sloot perfect aan op onze zoektocht naar een verbindend cultuurproject en kreeg dan ook groen licht.
Voor dat project sprak Carine Fol Françoise Schein aan, met wie ze al eerder samenwerkte. Françoise Schein wordt gedreven door mensenrechten. Ze maakt monumentale kunstwerken die ze samen met buurtbewoners en schoolkinderen in wereldsteden realiseert. “Het is gestart in mijn Parijse atelier in Belleville”, vertelt ze. “Daar kwamen regelmatig kinderen uit de Arabische gemeenschap van de buurt binnenvallen om yoghurtjes te eten en commentaar te geven op mijn beeldhouwwerken. Die gebeurtenis is heel belangrijk geweest voor mijn werk. Want ze hadden in al hun ‘non-savoir-faire’ heel interessante dingen te zeggen. Ik zag plots het verband tussen mijn werk, de wereld, alles wat ik las… en die kinderen. Die werelden zijn helemaal niet gescheiden maar kunnen elkaar raken, als je dat zelf wilt.”
De NBB-verzamelingen als dagschotel
Hoe is het idee van de 1001 Plateaux ontstaan? “Na een rondleiding in het Museum en doorheen de hedendaagse kunstcollectie van de Bank, die verspreid is in het labyrint van gangen en bureaus van de Bank, zijn we gaan eten in het bedrijfsrestaurant”, vertelt Françoise. “Daar schuift iedereen aan, neemt een plateau, kiest een gerecht en zet zich neer. Toen kreeg ik het idee: een reeks van plateaus maken, waarop medewerkers objecten uit de collecties van de Bank schilderen. De collecties zijn dus het voedsel! Als plateau ontwikkelde ik organische vormen van porselein. Samen schilderen we er beelden van de collecties op, op basis van de collectiestukken die ik geselecteerd heb samen met de collectieverantwoordelijken. We hebben 160 medewerkers uitgenodigd, 1001 was wat te veel geweest... Elke persoon kiest een werk en schildert een eigen interpretatie op een plateau. Dat kan een uitvergroot detail zijn of een nieuw concept, iedereen kiest dat zelf. Ik werk het dan af in mijn atelier in Parijs, waar ik teksten en elementen toevoeg die tijdens het atelier opborrelden.”
Als gras of bamboe
Het werk zal uit 160 plateaus bestaan en niet 1001. Vanwaar dan de titel 1001 Plateaux? Aldus Françoise Schein: “Ik refereer met de titel naar het werk ‘Mille Plateaus’ van de filosoof Gilles Deleuze. Hij introduceert het concept van het ‘rizomatische’ denken in tegenstelling tot het hiërarchische denken. Een maatschappij kan op twee manieren functioneren: hiërarchisch en centralistisch, zoals een boom met stam, takken en bladeren; of rizomatisch, zoals gras of bamboe, planten zonder centrum die alle kanten op groeien. Ik werk zoals het gras: ik zet alles op hetzelfde niveau. Alle plateaus en alle personen zijn met elkaar verbonden. Er is geen centrum en iedereen is gelijk. Als knipoog heb ik van de titel ‘1001 Plateaus’ gemaakt. Het is ook een referentie naar 1001 Nachten, naar de poëtische kracht van het werk.” Die kracht zal blijven doorwerken in de Bank, voorspelt ze. “De creatie van een participatief kunstwerk dat in de hedendaagse kunstcollectie van de Bank zal opgenomen worden, creëert een trait d’union die de hiërarchie overstijgt. Kunst is een deel van het leven.”
Een klein dorp
Of de kunstenares een cultuurshock heeft gekregen toen ze in de Bank binnenkwam? Helemaal niet. “Ik ben aangekomen in een dorp”, zegt ze. “Een klein dorp, waarin ik werk met 160 inwoners. En er leven heel verschillende mensen. Veel vrouwen, veel mensen met buitenlandse roots ook. Het is een magnifiek dorp. Ik heb ook veel mooie ontmoetingen gehad, soms met echte artiesten. Dat had ik niet verwacht. ‘Ik werk in een Bank en ik ben artiest’: ja, dat kan! Mensen hebben veel facetten.”
Françoise Schein is dus erg tevreden over het project. “Telkens als ik vijftien plateaus meeneem naar mijn atelier in Parijs en ik kijk ernaar, dan weet ik dat het afgewerkte product superbe zal zijn.”
Het werk krijgt ook een mooi vervolg. Want de gage die ze ontvangt voor het kunstwerk 1001 Plateaux en die kadert in het beleid van de kunstcollectie van de NBB als mecenas voor Belgische (levende) kunstenaars, zal nieuwe projecten in de favela’s van Brazilië sponsoren. Of hoe het ene werk het andere helpt en een instelling als de NBB communicerende vaten kan vormen met de kansarme jongeren in de Braziliaanse favela’s.
Het participatieve kunstwerk van de NBB is nog een work in progress en zal tentoongesteld worden vanaf 8 september in de lokettenzaal. Ook het grote publiek zal welkom zijn. Meer informatie volgt!
Françoise Schein (°1953, Brussel) is architecte, stedenbouwkundige, beeldhouwster en conceptueel kunstenares. Het belangrijkste thema van haar werk zijn de mensenrechten, die ze op diverse manieren afficheert in metrostations en op muren van wereldsteden, in de Braziliaanse favela’s… heel vaak in nauwe samenwerking met buurtbewoners en schoolkinderen.
Carine Fol (°1961, Anderlecht) is Doctor in de Kunstgeschiedenis (VUB-ULB), curator en auteur. In haar projecten slaat zij voortdurend bruggen tussen werken uit het professionele kunstcircuit en outsider art en verdedigt een visie waarin de mens centraal staat in het creatieve proces. Zij werkte in meerdere Brusselse kunstinstellingen (Botanique, Goethe Institut, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten), en was directeur van art & marges museum en artistiek directeur van de CENTRALE for contemporary art. Sinds 2018 is zij de externe adviseur van de hedendaagse kunstcollectie van de Bank.
